Otizm spektrum bozukluğu, erken dönemde fark edildiğinde çocukların gelişim süreci çok daha etkili şekilde desteklenebilir. Bu nedenle bebeklik ve erken çocukluk döneminde görülen bazı davranışlar aileler için önemli ipuçları sunar. Her çocuk farklı hızda gelişse de otizmde sık karşılaşılan erken belirtiler şunlardır:
Göz teması kurmama veya sınırlı kurma
İsmiyle seslenildiğinde tepki vermeme
Sosyal gülümsemenin (2. ay sonrası) az olması
Konuşma gelişiminde gecikme, kelime çıkarmama veya yaşıtlarına göre daha az konuşma
Tekrarlayıcı davranışlar: Sallanma, dönme, el çırpma, nesneleri döndürme
Rutinlere aşırı bağlılık ve değişikliklere yoğun tepki
Oyun oynama becerilerinde farklılık: Hayali oyun oynamama, tek başına oyun tercih etme
Aşırı duyusal hassasiyet: Seslere, dokulara, ışığa veya kokulara beklenmeyen tepkiler
Nesnelere aşırı ilgi, özellikle belirli obje veya hareketlere takılı kalma
Otizmin kesin tanısı yalnızca uzman hekimler tarafından konulabilir. Ancak ailelerin erken belirtileri fark etmesi, erken müdahale sürecinin başlatılması için büyük önem taşır. Çocuğunuzda yukarıdaki belirtilerin bir kısmını gözlemliyorsanız bir uzman değerlendirmesi almanız önerilir.
Dil ve konuşma gelişimi her çocukta farklı hızlarda ilerlese de bazı durumlar gelişimin beklenen seviyenin gerisinde kalmasına yol açabilir. Dil gecikmesi, çocuğun yaşına uygun kelime dağarcığına, cümle kurma becerisine veya iletişim anlayışına ulaşamaması şeklinde görülür. Bu durumun birçok nedeni olabilir:
Dil gelişiminin temelinde işitme yer alır. Tekrarlayan kulak enfeksiyonları, işitme kayıpları veya sıvı birikimi çocuğun sesleri doğru duymamasına ve kelimeleri öğrenmede zorlanmasına neden olabilir.
Otizm spektrum bozukluğu, gelişimsel dil bozukluğu, dikkat eksikliği gibi nörogelişimsel durumlar dil edinimini yavaşlatabilir.
Yeterli sosyal iletişim ortamının olmaması, ekran maruziyetinin fazla olması, aile içi iletişimin sınırlı olması dil gelişimini olumsuz etkileyebilir.
Ailede geç konuşma öyküsü veya dil bozukluğu bulunan bireyler, çocuklarda dil gecikmesi riskini artırabilir.
Doğum komplikasyonları, prematüre doğum, nörolojik problemler veya metabolik hastalıklar da dil gelişimini etkileyebilir.
Birden fazla dil duyulan evlerde bazı çocuklar kısa süreli gecikme yaşayabilir; ancak bu durum genellikle normal gelişim seyrinin bir parçasıdır.
Duyu bütünleme, bireyin çevresinden gelen duyusal bilgileri doğru şekilde alması, işlemesi ve bu bilgilere uygun tepkiler verebilmesi sürecidir. Dokunma, görme, işitme, koklama ve tatma gibi temel duyuların yanı sıra; denge (vestibüler) ve vücut farkındalığı (propriyosepsiyon) sistemleri de bu sürecin önemli parçalarıdır.
Sağlıklı bir duyu bütünleme süreci, çocuğun günlük yaşam becerilerini, öğrenme kapasitesini, motor becerilerini ve sosyal etkileşimlerini doğrudan etkiler. Ancak bazı çocuklarda duyusal bilgiler doğru şekilde organize edilemez ve bu durum Duyu Bütünleme Bozukluğu olarak adlandırılır.
Aşırı duyarlılık veya duyusal arayış (ses, dokunma, hareket vb.)
Denge ve koordinasyon problemleri
İnce ve kaba motor becerilerde zorlanma
Dikkat dağınıklığı ve öğrenme güçlükleri
Etiket, dikiş, belirli kıyafet dokularına karşı rahatsızlık
Gürültülü ortamlarda huzursuzluk
Besin seçiciliği veya dokunsal hassasiyet
Duyu bütünleme terapisi, ergoterapistler veya uzman terapistler tarafından uygulanan, oyun temelli özel bir müdahale yöntemidir. Amaç; çocuğun duyusal uyaranlara daha uyumlu, organize ve kontrol edilebilir tepkiler verebilmesini sağlamaktır. Terapi süreci çocuğun motor becerilerini, dikkat süresini, öz güvenini ve günlük yaşam becerilerini olumlu yönde destekler.
Öğrenme güçlüğü; okuma, yazma, matematik, dikkat ve bilgi işleme becerilerinin çocuğun yaşına ve zekâ seviyesine göre beklenen düzeyde gelişmemesi durumudur. Doğru adımların erken dönemde atılması, çocuğun eğitim ve sosyal yaşam başarısını önemli ölçüde artırır. Peki öğrenme güçlüğünde izlenmesi gereken yol nedir?
Veliler ve öğretmenler tarafından gözlemlenebilecek bazı işaretler süreci başlatmak için önemlidir:
Okuma-yazmada zorlanma
Harf-karıştırma, ters yazma
Matematik işlemlerinde güçlük
Dikkat dağınıklığı
Yavaş öğrenme, unutkanlık
Bu belirtiler varsa bir uzmana başvurmak doğru adımdır.
Öğrenme güçlüğünün türünü ve seviyesini belirlemek için:
Psikolog,
Özel eğitim uzmanı,
Rehberlik ve Araştırma Merkezi (RAM)
tarafından detaylı değerlendirmeler yapılır. Bu değerlendirme çocuğa özel bir eğitim planının oluşturulmasını sağlar.
Öğrenme güçlüğü tedavi edilmez; ancak uygun özel eğitim programlarıyla desteklendiğinde çocuk güçlü yönlerini kullanmayı öğrenir ve zorlandığı alanlarda gelişme gösterir.
Uygulanan yöntemler:
Bireysel özel eğitim
Disleksi eğitim programları
Dikkat geliştirme çalışmaları
Okuma-yazma ve matematik beceri destekleri
Duyu-motor çalışmalar (gerekliyse)
Çocuğun hızlı yol alabilmesi için:
Öğretmen, aile ve uzman arasında düzenli iletişim kurulması
Evde yapılacak destek çalışmalarının planlanması
Çocuğun güçlü yönlerini ön plana çıkaran yaklaşımın benimsenmesi
büyük önem taşır.
Eğitim süreci boyunca çocuğun gelişimi belirli aralıklarla takip edilir. Gerektiğinde eğitim planı güncellenerek çocuğun ihtiyaçlarına en uygun yol haritası oluşturulur.
Öğrenme güçlüğü, doğru destekle yönetilebilen bir durumdur. Erken tanı, bireysel eğitim, aile-okul iş birliği ve uzman desteği ile çocuklar akademik ve sosyal hayatlarında başarılı olabilirler.